Laboratorium w szufladzie - Elektrotechnika, elektronika, miernictwo

Książka o elektronice i wyposażeniu warsztatu, która na początku zaciekawia, później zadziwia, a na koniec potrafi nawet przerazić. Zapraszam do recenzji!

Kto ją napisał i w jakim celu?

Autorem książki jest Pan Zasław Adamaszek, wieloletni pracownik Instytutu Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN, a także współtwórca wielu pokazów Centrum Nauki Kopernik. Tyle mówi notka biograficzna wydawnictwa PWN, a ja po przeczytaniu książki mogę powiedzieć od siebie, że autor zdecydowanie zna się na rzeczy i ma niezwykle ciekawe podejście do elektroniki.

Książka ta to przedstawiciel serii Laboratorium w szufladzie, poruszającej szerokie spektrum zagadnień, poczynając od chemii, przez biologię, na fizyce kończąc. Każda z nich skierowana jest do hobbystów, pasjonatów i, o czym przeczytamy na tylnej okładce, przede wszystkim praktyków. I coś w tym jest, bo o ile z narracji Pana Zasława wypływa szczypta teorii, to jego głównym celem jest nakłonienie czytelnika, by bez wahania „pobrudził sobie ręce”. I nie radzę ufać niepozornym, komiksowym rysunkom widocznym na okładce – Laboratorium w szufladzie nie jest publikacją skierowaną do młodszych odbiorców, a do co najmniej nastoletnich hobbystów niebojących się lutownicy, wkrętarki i noża monterskiego.

O czym jest ta książka?

Podtytuł książki sugeruje, że znajdziemy w niej coś na temat elektrotechniki, elektroniki i miernictwa. Nie zdradza on jednocześnie, że jej tematem przewodnim jest budowa własnych, funkcjonalnych wskaźników, mierników i narzędzi elektronicznych. Wszystkie projekty, których na 212 stronach jest aż 28, zostały podzielone na trzy kategorie: zieloną, żółtą i czerwoną. Każdy kolor reprezentuje inny stopień trudności, a także bezpieczeństwa przygotowania danego akcesorium. Co ważne, żadne z nich nie jest przysłowiową „sztuką dla sztuki”. Prezentowane w książce urządzenia to pełnoprawne i niezwykle przydatne młodemu elektronikowi narzędzia i mierniki.

Najprostsze, oznaczone zieloną barwą, wymagają umiejętności cięcia, wiercenia i lutowania, a także podstawowej wiedzy z zakresu elektroniki. Wśród nich znajdziemy projekty:

własnych przewodów pomiarowych (a także estetycznego przedłużania tych fabrycznych),
uniwersalnych przewodów magnetycznych,
rezystora bezpiecznie rozładowującego napięcia zgromadzone na kondensatorach,
uniwersalnego zasilacza bateryjnego (o kilku napięciach wyjściowych),
wyposażenia małego akumulatora 12 V w wygodne gniazda przyłączeniowe,
biurowego licznika (z wykorzystaniem zwykłego kalkulatora)
eksperymentalnego ogniwa słonecznego (pozyskanego z taniej lampki solarnej),
testera pojemności ogniw (automatycznie mierzącego czas rozładowania ogniw)
automatycznego stopera

Następnie wchodzimy do strefy żółtej, czyli projektów wymagających nieco większej precyzji lutowniczej oraz umiejętności czytania bardziej złożonych schematów elektrycznych. To właśnie tutaj zaczynamy zabawę z napięciami i prądami wciąż jeszcze bezpiecznymi, ale potrafiącymi niekiedy wyraźnie „kopnąć”. Wśród żółtych wyzwań czekają na nas:

prosty wskaźnik biegunowości napięcia,
wskaźnik pola magnetycznego,
wskaźnik aktywnego przewodu fazowego,
wykrywacz ładunku elektrostatycznego,
przystawka do pomiaru indukcyjności,
przetwornica indukcyjna, tester diod LED i tranzystorów,
elektroniczny zestaw do pomiaru temperatury,
przeróbka starych głośników na nieco bardziej mobilną wersję,
moduł stabilizatora z płynną regulacją napięcia wyjściowego,
uniwersalny wzmacniacz stereofoniczny o dużej czułości,
mikrofon wykonany z głośnika (zdolny odbierać nawet niektóre fale radiowe).

Na koniec przechodzimy do działu, w którym jako automatyk poczułem się najbliżej domu. Projekty czerwone zabiorą nas w świat nie tylko napięcia sieciowego, ale i takiego o wartościach kilkudziesięciu tysięcy woltów. W praktyce pozwalają one stworzyć estetyczne i bezpieczne urządzenia operującego dużymi mocami, jednak samo ich stworzenie wymaga sporej wiedzy i ostrożności. Dreszczyk emocji gwarantowany. Oto przedstawiciele ścieżki czerwonej:

bezpieczny zasilacz wysokiego napięcia,
wysokonapięciowy zasilacz prądu stałego z powielaczem Villarda,
zasilacz bez przewodów,
urządzenie do rozmagnesowywania narzędzi,
bezpieczne gniazdo uruchomieniowe,
gwint E40 w praktyce (czyli sposób na wykorzystanie oświetlenia przemysłowego dużej mocy w warunkach warsztatowych),
sonda wysokiego napięcia (umożliwiająca pomiar napięć do 20 kV zwykłym multimetrem)

Czy da się coś z tego zrozumieć?

Książka Laboratorium w szufladzie zdecydowanie nie jest przeznaczona dla osób chcących dopiero rozpocząć przygodę z elektroniką (dla was recenzowałem już Elektronikę dla małych i dużych). Jak sam autor pisze we wstępie:

Wszystkie opisane układy zostały wcześniej wykonane i sprawdzone. Na pewno działają. Ale, jak szybko zauważysz, projekty nie grzeszą nadmierną szczegółowością. To celowy zabieg – działalność konstruktorska ma w sobie niemal zawsze pewną dozę przygody i samodzielności. Satysfakcja z pracy jest naprawdę duża dopiero wtedy, gdy osiąga się zamierzony cel. Ale nie dzięki precyzyjnemu powtórzeniu opisu, a wniesieniu własnego, twórczego wkładu.

Nie oznacza to, że autor po prostu pokazuje schemat, krótki opis, a resztę zostawia nam. Książka jest w rzeczywistości wypełniona dokładnymi zdjęciami z kilku etapów budowy każdego projektu i szczegółowymi wytycznymi. Narrator przez cały czas niejako opiekuje się nami, zachęcając przy okazji do eksperymentowania, w stylu: tutaj spróbuj wykorzystać inną diodę oraz większy kondensator i zobacz co się stanie. Jest to naprawdę świetny sposób przekazywania wiedzy, który z jednej strony pozwoli nam wykonać kompletne, ciekawe układy, a z drugiej od razu pokazuje jak możemy je udoskonalić lub odkryć ich nowe funkcje.

Co mi się w tej książce najbardziej podoba?

Takich rzeczy jest kilka. Po pierwsze przywiązanie autora do estetyki i bezpieczeństwa wykonanych urządzeń. Nie znajdziecie tutaj „skleconych” naprędce rusztowań z cyny i miedzi, a nawet jeśli część układów jest lutowana w ten sposób, to autor zamyka całość w eleganckiej obudowie. Przy okazji kilkukrotnie powtarza, że estetyka wykonania to absolutna podstawa, której nie zależy zaniedbywać, bo świadczy ona o naszym podejściu do pracy.

Druga sprawa to masa naprawdę ładnych i czytelnych schematów, kilkadziesiąt zdjęć pokazujących montaż urządzeń krok po kroku oraz objaśnienia najważniejszych punktów projektu. Co najlepsze, wiele używanych podzespołów możemy wydobyć z nieużywanego lub uszkodzonego sprzętu elektronicznego, do czego autor wielokrotnie zachęca. Wśród projektów znajdziemy chociażby sposób na wykorzystanie starego kalkulatora, zegarka wskazówkowego, stopera, głośników, transformatorów, wentylatora komputerowego czy aparatu fotograficznego.

Niestety w książce pojawiło się też kilka błędów związanych z ilustracjami (najpewniej z powodu ich ogromnej ilości). Na przykład autor wspomina na stronie 84. o różnicy występującej między dwoma zamieszczonymi schematami, podczas gdy w rzeczywistości są one identyczne. Innym razem odnosi się do zdjęcia z konkretnej strony, podczas gdy takowej ilustracji w ogóle tam nie ma. Na szczęście takich błędów łącznie znalazłem jedynie 3. Doskonale pokazują one jednak fakt, że książka to tylko książka i ani autor, ani wydawca nie są nieomylni. Dlatego też w przypadku projektów wymagających naprawdę dużej uwagi i ostrożności należy samodzielnie dbać o swoje bezpieczeństwo i nie zawierzać ślepo opisom i ilustracjom.

Kto powinien po tę książkę sięgnąć?

Jeśli jesteś majsterkowiczem, po nocach śnią ci się wkrętaki, a jak w ciągu dnia nie wysadzisz jakiegoś kondensatora, to trzęsą ci się ręce, to ta książka jest zdecydowanie dla Ciebie. Jej stopniowo rosnący poziom trudności i podział na trzy stopnie wtajemniczenia (zielony, żółty i czerwony) sprawiają, że każdy fan elektroniki znajdzie w niej coś dla siebie.

Osobiście od zawsze bardziej ciągnęło mnie do zagadnień automatyki i elektrotechniki, ale po przeczytaniu tej książki nabrałem ogromnej ochoty na samodzielne stworzenie jednego czy dwóch układów elektronicznych (w szczególności wysokonapięciowego zasilacza). Wszystko dzięki autorowi piszącemu w niezwykle inspirujący, zachęcający do działania sposób. Dowodzi on, że od zbudowania własnego, sprawnego układu dzieli nas tak naprawdę przejrzenie starych pudeł z elektroniką i poświęcenie jednego popołudnia. Jeśli zatem znudziły Ci się już układy diód lutowane na płytkach uniwersalnych i szukasz czegoś znacznie bardziej praktycznego, to serdecznie polecam Ci Laboratorium w szufladzie.

Dzięki za poświęcony czas!